Μ’ αυτό τον τίτλο κυκλοφόρησε το 2004 μια βιογραφία του. Κι ο τίτλος είναι πολύ ταιριαστός, γιατί ο Milgram κατάφερε όντως να σοκάρει τον κόσμο, με τα ψυχολογικά του πειράματα που αφορούσαν στην συμμόρφωση και την υποταγή. Να τον σοκάρει τόσο, ώστε να γίνει η αφορμή για αμέτρητα δημοσιεύματα, για ταινίες και φιλμάκια. Τόσο ώστε ο Peter Gabriel να του αφιερώσει ένα τραγούδι και η Dar Williams να γράψει στίχους για το πείραμα του. Τόσο ώστε μέχρι σήμερα να επαναλαμβάνεται το πιο γνωστό απ’ τα πειράματά του. Τι ήταν αυτό που βρήκε λοιπόν, που συντάραξε την ανθρωπότητα, στην απόπειρα του να εξηγήσει το Ολοκαύτωμα στην Ναζιστική Γερμανία; Και ποιος ήταν τελικά ο Stanley Milgram; Ίσως πρέπει πριν φτάσουμε σ’ αυτές τις απαντήσεις, να σας γράψω δυο λόγια γι’ αυτά του τα πειράματα.
Τα πειράματα άρχισαν τον Ιούνιο του 1961, στο Πανεπιστήμιο Υale, απ’ τον 27χρονο τότε, Eπίκουρο Kαθηγητή Κοινωνικής Ψυχολογίας, Stanley Milgram.
Στόχος τους λοιπόν ήταν να διερευνήσουν μέχρι ποιου σημείου τα υποκείμενα είναι διατεθειμένα να ακολουθήσουν εντολές που τους απευθύνονται, και μάλιστα εντολές να «τιμωρήσουν» ένα άλλο υποκείμενο, υποβάλλοντας το σε αύξουσες δόσεις ηλεκτρικών εκκενώσεων.
Όσοι συμμετείχαν, αμοίβονταν με 4 δολάρια την ώρα, πίστευαν πως το πείραμα αφορά την μνήμη, την ικανότητα αποστήθισης λέξεων και τους έλεγαν πως οφείλουν να τιμωρήσουν με μια μηχανή ηλεκτροσόκ, τον απέναντι τους εξεταζόμενο, όταν εκείνος κάνει λάθος.
Τα αποτελέσματα, όπως παρατηρεί ο ίδιος ο Milgram, υπήρξαν τόσο εκπληκτικά όσο και οδυνηρά : ένα ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό υποκειμένων (65%) ήταν διατεθειμένα να διοχετεύσουν ακόμα και τις υψηλότερες δόσεις ηλεκτροσόκ που αναγράφονταν στη σχετική γεννήτρια.
Στο αρχικό πείραμα, για παράδειγμα, είκοσι έξι από τους σαράντα συμμετέχοντες δεν δίστασαν να χορηγήσουν την υψηλότερη δόση ηλεκτρισμού που ήταν διαθέσιμη, παρά τις κραυγές και τα παρακάλια του πειραματικού συνεργού, που υποδυόταν τον μαθητή/θύμα της όλης διαδικασίας.
Το συμπέρασμα ήταν αβίαστο: οι περισσότεροι από εμάς είναι πρόθυμοι να κάνουν οτιδήποτε (ακόμα και κάτι που θέτει σε κίνδυνο συνανθρώπους μας, κάτι που θα θεωρούσαμε ανήθικο υπό άλλες συνθήκες) όταν μας το ζητά μια εξουσία/αυθεντία. Το ποσοστό ανέβηκε πολύ υψηλότερα μάλιστα, σε μετέπειτα πειράματα.
Και παρά το ότι δεν ήταν η πρώτη φορά που είχαν λάβει χώρα τέτοια πειράματα για την συμμόρφωση και την υποταγή στην εξουδία (είχε πειραματιστεί και ο Daniel Frank, στα 1944, καταφέροντας τα υποκείμενα του να κάνουν δάφορα παράξενα πράγματα, απλώς και μόνο επειδή φορούσε άσπρη ιατρική μπλούζα όταν τους το ζητούσε), τα δικά του σόκαραν, όσο κανένα άλλο.
Αυτός ο λαλίστατος μικρόσωμος άντρας, γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1933 από γονείς Ευρωπαίους που είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική και δούλευαν σε αρτοποιείο και είχε άλλα δύο αδέρφια. Ήταν εκδότης της σχολικής εφημερίδας Science Observer και συμμετείχε σε θεατρικές παραστάσεις. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Queens College κι αργότερα έκανε το Ph.D στις Δημόσιες Σχέσεις, στο Harvard. Κατόπιν, μεταπήδησε στην Ψυχολογία και πιο συγκεκριμένα στην Κοινωνική Ψυχολογία. Έγινε Επίκουρος Καθηγητής στο Yale κι άρχισε τα πειράματα για τα οποία ήδη κάναμε λόγο.
Δέχτηκε απίστευτη κριτική (για το τι ακριβώς μελέτησε, για τον τρόπο που διεξήγαγε τα πειράματα του, κ.α.), δυσκολεύτηκε πολύ να βρει δουλειά (το Yale και το Harvard του έκλεισαν τις πόρτες) και τελικά βρέθηκε να διδάσκει στα 31 του στο Κολέγιο City της Νέας Υόρκης, έχοντας πάθει ήδη το πρώτο έμφραγμα του μυοκαρδίου.
Εξακολούθησε όμως να ψάχνει τα στοιχεία προσωπικότητας που ίσως έπαιξαν ρόλο στη συμπεριφορά των υποκειμένων των πειραμάτων του και φυσικά δεν σταμάτησε να κάνει νέα πειράματα. Άφηνε γράμματα με όνομα παραλήπτη και διεύθυνση στους δρόμους της Νέας Υόρκης και μετά παρατηρούσε ποιοι τα έπαιρναν κι αν τα ταχυδρομούσαν. Έβγαινε έξω όμορφες κατά προτίμηση μέρες, έδειχνε τάχα κάτι στον ουρανό και χρονομετρούσε σε πόσα λεπτά μαζευόταν κόσμος να παρατηρήσει μαζί του το ..τίποτα. Έπαιρνε τη θέση ατόμων που περίμεναν σε ουρές και περίμενε να δει πως θα αντιδράσουν στο πλαίσιο του πειράματος που εκείνος ονόμαζε “εισβολή στη σειρά αναμονής”.
Ήταν ανατρεπτικός, παράλογος, μεγαλοφυής, καινοτόμος. Είχε εβραϊκή καταγωγή, παντρεύτηκε την Αλεξάντρα αλλά δεν έκαναν παιδιά, έπαθε πέντε συνολικά εμφράγματα και πέθανε απ’ το τελευταίο σε ηλικία μόλις 51 ετών, όπως περίπου είχε συμβεί και με τον πατέρα του. Επηρέασε πέρα απ’ την επιστημονική κοινότητα και τη ζωή των ανθρώπων που συμμετείχαν στα πειράματα του για την συμμόρφωση και την υποταγή.
Ήταν απ’ τους επιστήμονες που μου έκαναν μεγάλη εντύπωση.
Παρά την κριτική που έχει δεχτεί, θεωρώ πως έβαλε τα θεμέλια για να διερευνηθούν πολλοί τομείς του ψυχισμού μας.
Κλείνοντας λοιπόν, θα σας προτείνω να παρακολουθήσετε σχετικό video εδώ και μακάρι όλα αυτά να γίνουν η αφορμή, για να σκεφτείτε κι εσείς, τη σχέση σας με τις διάφορες μορφές εξουσίας.
Το πείραμα βίντεο 2
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου