Χιλή 1970-73: Κυβέρνηση της Αριστεράς, κράτος και εξουσία

Αντώνης Νταβανέλλος | 10.09.2013

To κείμενο που ακολουθεί είναι ο πρόλογος του Αντώνη Νταβανέλλου στο βιβλίο «Χιλή 1970-73: κυβέρνηση της Αριστεράς, κράτος και εξουσία» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις RedMarks για τη συμπλήρωση 40 χρόνων από το πραξικόπημα του Πινοσέτ στη Χιλή.

Στις 11 Σε­πτέμ­βρη του 1973 στη Χιλή, σα­ρά­ντα χρό­νια πριν, ο στρα­τός, με επι­κε­φα­λής το στρα­τη­γό Αου­γκού­στο Πι­νο­σέτ, ανέ­τρε­ψε την κυ­βέρ­νη­ση της Αρι­στε­ράς και τον εκλεγ­μέ­νο Πρό­ε­δρο Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε.

Ήταν ένα πρα­ξι­κό­πη­μα που δεν είχε τί­πο­τα κοινό με το βε­λού­δο. Σε ελά­χι­στο χρο­νι­κό διά­στη­μα εξο­ντώ­θη­κε μια ολό­κλη­ρη γενιά αγω­νι­στών και αγω­νι­στριών της ερ­γα­τι­κής τάξης και της Αρι­στε­ράς όλων των απο­χρώ­σε­ων. Στους πρώ­τους μήνες της δι­κτα­το­ρί­ας πάνω από 30.000 στε­λέ­χη του μα­ζι­κού κι­νή­μα­τος και των κομ­μά­των της Αρι­στε­ράς δο­λο­φο­νή­θη­καν ή «εξα­φα­νί­στη­καν».

Η εξό­ντω­ση έγινε με τον πιο φρι­κτό τρόπο: τα σα­κα­τε­μέ­να σώ­μα­τα, που βρί­σκο­νταν πε­τα­μέ­να στα χα­ντά­κια, έστει­λαν «μή­νυ­μα» στη Χιλή, αλλά και διε­θνώς, ότι η κυ­ρί­αρ­χη τάξη δεν αστειεύ­ε­ται. Το «μή­νυ­μα» αφο­ρού­σε όλη τη Λα­τι­νι­κή Αμε­ρι­κή. Σε μια σπά­νια επί­δει­ξη «διε­θνι­σμού» από τα πάνω, οι στρα­τοί και οι μυ­στι­κές υπη­ρε­σί­ες της Χιλής, της Βρα­ζι­λί­ας, της Αρ­γε­ντι­νής, της Ου­ρου­γουά­ης και της Πα­ρα­γουά­ης συ­ντο­νί­στη­καν -υπό την υψηλή επο­πτεία των ΗΠΑ- και έπνι­ξαν στο αίμα το ρι­ζο­σπα­στι­σμό, αλλά και τις ελ­πί­δες, που είχαν δη­μιουρ­γη­θεί από την επα­νά­στα­ση στην Κούβα, από τον Τσε, από το διε­θνή Μάη του 1968…

Στη Χιλή, το κα­θε­στώς του Πι­νο­σέτ επέ­βα­λε την πιο «απε­λευ­θε­ρω­μέ­νη» εκ­δο­χή του κα­πι­τα­λι­σμού, ακο­λου­θώ­ντας τις οδη­γί­ες των μο­νε­τα­ρι­στών της σχο­λής του Σι­κά­γου. Ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός, αυτή η βαρ­βα­ρό­τη­τα που σή­με­ρα έχει επε­κτα­θεί πα­γκό­σμια, άρ­χι­σε την επέ­λα­σή του με εμ­βλη­μα­τι­κό τρόπο: με τη σφαγή του ερ­γα­τι­κού κι­νή­μα­τος στη Χιλή.

Και όμως, τρία χρό­νια πριν, το 1970, όταν ο συ­να­σπι­σμός της Λαϊ­κής Ενό­τη­τας (ΛΕ), με επι­κε­φα­λής τον Σαλ­βα­δόρ Αλιέ­ντε, κέρ­δι­ζε τις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές, όλα φαί­νο­νταν ότι θα μπο­ρού­σαν να εξε­λι­χθούν δια­φο­ρε­τι­κά. Στη Χιλή, το Σο­σια­λι­στι­κό Κόμμα και το Κο­μου­νι­στι­κό Κόμμα –η ρα­χο­κο­κα­λιά της ΛΕ– υπό­σχο­νταν στους ερ­γά­τες και στους φτω­χούς αγρό­τες ότι μπο­ρού­σαν να διορ­θώ­σουν τη ζωή τους –ακόμα , ίσως, να φτά­σουν και στο Σο­σια­λι­σμό– χωρίς τα βά­σα­να μιας επα­νά­στα­σης, μέσα από «ομα­λές και δη­μο­κρα­τι­κές» εξε­λί­ξεις, με δια­δο­χι­κές με­ταρ­ρυθ­μί­σεις, που θα είχαν ως βάση τη δια­τή­ρη­ση της κοι­νο­βου­λευ­τι­κής πλειο­ψη­φί­ας και τον έλεγ­χο της κυ­βέρ­νη­σης από την Αρι­στε­ρά.
Το «πεί­ρα­μα» αυτό απο­κτού­σε άμεσα διε­θνές εν­δια­φέ­ρον. Αφο­ρού­σε την πα­γκό­σμια Αρι­στε­ρά και ει­δι­κό­τε­ρα τα μα­ζι­κά ΚΚ στη Γαλ­λία και την Ιτα­λία, που πιέ­ζο­νταν από τα αρι­στε­ρά τους μέσα στις συν­θή­κες που είχε δη­μιουρ­γή­σει ο Μάης του ’68.

Το οι­κο­νο­μι­κό και κοι­νω­νι­κό πρό­γραμ­μα του Αλιέ­ντε δεν ήταν ιδιαί­τε­ρα ρι­ζο­σπα­στι­κό για την εποχή του, μια εποχή τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κή από τη ση­με­ρι­νή. Υπο­σχό­ταν ση­μα­ντι­κές αυ­ξή­σεις στους μι­σθούς, με στόχο να αυ­ξή­σει την εσω­τε­ρι­κή ζή­τη­ση και να βοη­θή­σει την ανα­διάρ­θρω­ση της χι­λια­νής οι­κο­νο­μί­ας.
Υπο­σχό­ταν να ολο­κλη­ρώ­σει την αγρο­τι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση, που είχε αρ­χί­σει ο Χρι­στια­νο­δη­μο­κρά­της προ­κά­το­χος του Αλιέ­ντε, Εντουάρ­ντο Φρέι, αλλά είχε στα­μα­τή­σει μπρο­στά στην αντί­στα­ση των με­γα­λο­κτη­μα­τιών.
Υπο­σχό­ταν την εθνι­κο­ποί­η­ση των ορυ­χεί­ων χαλ­κού και ορι­σμέ­νων με­γά­λων τρα­πε­ζών, ορ­γα­νώ­νο­ντας μια με­τά­βα­ση προς ένα ιδιω­τι­κό, κρα­τι­κό και μικτό συν­δυα­σμό στην οι­κο­νο­μία. Πρό­κει­ται για ένα πρό­γραμ­μα που, στις συν­θή­κες του 1970, υλο­ποιεί­το από αρ­κε­τές με­τριο­πα­θείς κυ­βερ­νή­σεις, ακόμα και από κυ­βερ­νή­σεις της Δε­ξιάς σε διά­φο­ρες χώρες.

Η κυ­ρί­αρ­χη τάξη στη Χιλή δεν μπο­ρού­σε να απο­δε­χθεί αυτό το πρό­γραμ­μα. Όχι τόσο για λό­γους δια­φο­ρών επί της ου­σί­ας, αλλά κυ­ρί­ως γιατί αυτό το πρό­γραμ­μα θα το υλο­ποιού­σε μια κυ­βέρ­νη­ση της Αρι­στε­ράς. Δη­λα­δή, πο­λι­τι­κά κόμ­μα­τα και στε­λέ­χη που δια­τη­ρού­σαν στε­νές σχέ­σεις με τους ερ­γα­ζό­με­νους και τις φτω­χές λαϊ­κές δυ­νά­μεις, δη­μιουρ­γώ­ντας –κατά συ­νέ­πεια– τον κίν­δυ­νο να ξε­σπά­σει ένα κύμα ρι­ζο­σπα­στι­σμού, ελ­πί­δων και αυ­το­πε­ποί­θη­σης του κό­σμου από τα κάτω. Ένα κύμα που κα­νείς, του Αλιέ­ντε συ­μπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου, δεν θα μπο­ρού­σε εύ­κο­λα να ελέγ­ξει.

Η συ­νέ­χεια της ιστο­ρί­ας απέ­δει­ξε πόσο ακρι­βείς ήταν οι προ­βλέ­ψεις της κυ­ρί­αρ­χης τάξης και πόσο  βά­σι­μοι οι φόβοι της.
Οι κα­πι­τα­λι­στές στη Χιλή απο­δέ­χθη­καν μόνο επι­φα­νεια­κά την εκλο­γι­κή νίκη της Αρι­στε­ράς. Για να πα­ρα­δώ­σουν την κυ­βερ­νη­τι­κή εξου­σία στον Αλιέ­ντε, απαί­τη­σαν «εγ­γυ­ή­σεις» ότι… δεν θα πα­ρα­δώ­σουν την πραγ­μα­τι­κή εξου­σία. Η ΛΕ δε­σμεύ­τη­κε ότι δεν θα προ­ω­θή­σει αλ­λα­γές που θα αφο­ρούν τον έλεγ­χο του στρα­τού, της αστυ­νο­μί­ας, της δι­καιο­σύ­νης, της εκ­κλη­σί­ας, της εκ­παί­δευ­σης και των ΜΜΕ.

Ο έλεγ­χος των κα­τα­σταλ­τι­κών και ιδε­ο­λο­γι­κών μη­χα­νι­σμών του κρά­τους ανα­δεί­χθη­κε, από την πρώτη ημέρα της πε­ριό­δου της ΛΕ, ως το κε­ντρι­κό ζή­τη­μα πάνω στο οποίο επρό­κει­το να κρι­θούν οι πραγ­μα­τι­κές εξε­λί­ξεις. Μετά από 40 χρό­νια κυ­ριαρ­χί­ας των κοι­νο­βου­λευ­τι­κών αυ­τα­πα­τών πα­γκο­σμί­ως, αυτά τα ζη­τή­μα­τα πρέ­πει να τε­θούν στο κέ­ντρο της συ­ζή­τη­σης της Αρι­στε­ράς, ει­δι­κά σε μια χώρα όπου η κυ­βέρ­νη­ση της Αρι­στε­ράς γί­νε­ται ξανά μια σο­βα­ρή πι­θα­νό­τη­τα.

Έχο­ντας δια­σφα­λί­σει αυτές τις «εγ­γυ­ή­σεις» από την ημέρα της ορ­κω­μο­σί­ας του Αλιέ­ντε, η κυ­ρί­αρ­χη τάξη της Χιλής αντι­με­τώ­πι­σε τις εξε­λί­ξεις με μια χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή τα­ξι­κή κα­θα­ρό­τη­τα. Έκανε σαφές ότι ο στό­χος της για την ανα­τρο­πή της κυ­βέρ­νη­σης της Αρι­στε­ράς θα υπη­ρε­τη­θεί με κάθε ανα­γκαίο μέσον. Οι δια­δη­λώ­σεις κα­τσα­ρό­λας, τα ερ­γο­δο­τι­κά λοκ άουτ, το εκτε­τα­μέ­νο οι­κο­νο­μι­κό σα­μπο­τάζ, η από­συρ­ση των επεν­δύ­σε­ων και η δρα­πέ­τευ­ση κε­φα­λαί­ων, η κλι­μά­κω­ση των φα­σι­στι­κών προ­κλή­σε­ων του κόμ­μα­τος «Πα­τρίς και Ελευ­θε­ρία», το εν­διά­με­σο «δο­κι­μα­στι­κό» πρα­ξι­κό­πη­μα του κα­λο­και­ριού του 1973, ήταν όλα σε μια στα­θε­ρή κα­τεύ­θυν­ση: την ανα­τρο­πή της κυ­βέρ­νη­σης και τη συ­ντρι­βή του μα­ζι­κού κι­νή­μα­τος.

Όμως η ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση της τα­κτι­κής των κα­πι­τα­λι­στών από τα πάνω συ­νά­ντη­σε στα ερ­γο­στά­σια και στους δρό­μους τις απα­ντή­σεις που άρ­μο­ζαν στις πε­ρι­στά­σεις: τη ρι­ζο­σπα­στι­κο­ποί­η­ση της τα­κτι­κής των από κάτω, το ξέ­σπα­σμα ενός με­γά­λου ερ­γα­τι­κού και λαϊ­κού κι­νή­μα­τος.
Οι «απερ­γί­ες» των ιδιο­κτη­τών των μέσων με­τα­φο­ράς και το γε­νι­κό­τε­ρο ερ­γο­δο­τι­κό λοκ αουτ πυ­ρο­δό­τη­σαν ένα κύμα κα­τα­λή­ψε­ων ερ­γο­στα­σί­ων, κα­τα­στη­μά­των, υπη­ρε­σιών και πε­ριο­χών, ενώ έκα­ναν ανα­γκαία την ανά­πτυ­ξη ερ­γα­τι­κών και κοι­νω­νι­κών ορ­γα­νώ­σε­ων, μέσω των οποί­ων οι φτω­χοί έπαιρ­ναν στα χέρια τους με­γά­λα τμή­μα­τα της κοι­νω­νι­κής ζωής.

Οι κάθε λογής επι­τρο­πές βάσης, που ανα­πτύ­χθη­καν (κυ­ρί­ως τα cordonesindustrialsκαι τα commandoscommunales), ήταν το πρό­πλα­σμα, η εμ­φά­νι­ση σε εμ­βρυα­κή μορφή, της «δυα­δι­κής εξου­σί­ας» που είχε προη­γη­θεί τον Οκτώ­βρη του 1917 στη Ρωσία. Σε κα­τώ­τε­ρο επί­πε­δο, ασφα­λώς, αλλά ακόμα –τότε– σε εξέ­λι­ξη.

Είναι χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό ότι σ’ αυτή την πο­ρεία κλι­μά­κω­σης των αγώ­νων, οι ερ­γά­τες, οι φτω­χοί αγρό­τες και η νε­ο­λαία, ανέ­λα­βαν το κα­θή­κον να απα­ντή­σουν στην αντε­πί­θε­ση της Δε­ξιάς, να υπε­ρα­σπί­σουν την κυ­βέρ­νη­ση της Αρι­στε­ράς, να σώ­σουν τη ΛΕ –και τον εαυτό τους– από την «τε­λι­κή λύση» που, αυ­θόρ­μη­τα, κα­τα­λά­βαι­ναν ότι ορ­γα­νώ­νουν τα αφε­ντι­κά και οι διε­θνείς φίλοι τους, με τη CIAστην πρώτη γραμ­μή.

Αυτή η δύ­να­μη από τα κάτω και αυτή η πο­λι­τι­κή γραμ­μή της αντε­πί­θε­σης ενά­ντια στη Δεξιά και στα αφε­ντι­κά, είχαν απο­τε­λέ­σμα­τα στα πρώτα δύο χρό­νια. Αυτή η δύ­να­μη έσωσε τον Αλιέ­ντε από την «απερ­γία» των ιδιο­κτη­τών, αυτή κρά­τη­σε ζω­ντα­νή την πα­ρα­γω­γή και την οι­κο­νο­μία, αυτή έσωσε τη ΛΕ από τη δο­κι­μα­σία των εκλο­γών σε συν­θή­κες οι­κο­νο­μι­κού χάους το 1973.
Αυτή η δύ­να­μη θα μπο­ρού­σε να φτά­σει στην τε­λι­κή νίκη, με μια βα­σι­κή προ­ϋ­πό­θε­ση. Ότι η Λ.Ε. θα συ­νει­δη­το­ποιού­σε ότι η πάλη έχει πάρει χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά αγώνα ζωής ή θα­νά­του, ότι το ΣΚ και το ΚΚ Χιλής θα απο­δέ­χο­νταν να στη­ρι­χθούν απο­φα­σι­στι­κά στη δύ­να­μη των ερ­γα­τι­κών και λαϊ­κών μαζών.

Όμως αυτό δεν έγινε.
Η ΛΕ απο­φά­σι­σε να πα­ρα­μεί­νει πιστή στη στρα­τη­γι­κή της «συ­νταγ­μα­τι­κής νο­μι­μό­τη­τας», ακόμα και όταν οι αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στις βα­σι­κές κοι­νω­νι­κές τά­ξεις είχαν γίνει κυ­ριο­λε­κτι­κά εκρη­κτι­κές.
Από το 1972, το ΣΚ, το ΚΚΧ και ο Αλιέ­ντε κά­λε­σαν τη Δεξιά σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις, υπό τον όρο της απο­μό­νω­σης των «στα­σια­στών» κάθε τύπου. Για να απο­δεί­ξουν την προ­σή­λω­σή τους στη στρα­τη­γι­κή της νο­μι­μό­τη­τας, κά­λε­σαν τους στρα­τη­γούς -ανά­με­σά τους και κά­ποιον Αου­γκού­στο Πι­νο­σέτ- να συμ­με­τά­σχουν στην κυ­βέρ­νη­ση!

Η Δεξιά, πα­ρό­τι σκό­πευε να απορ­ρί­ψει το συμ­βι­βα­σμό, πα­ρέ­τει­νε τις δια­πραγ­μα­τεύ­σεις, γνω­ρί­ζο­ντας ότι αυτό προ­κα­λεί ρήγ­μα­τα στις σχέ­σεις της ΛΕ με το κί­νη­μα και γε­νι­κεύ­ει τον απο­προ­σα­να­το­λι­σμό των ερ­γα­τι­κών και λαϊ­κών δυ­νά­με­ων.
Οι στρα­τη­γοί απο­δέ­χθη­καν την πρό­σκλη­ση, αρ­χί­ζο­ντας το κυ­νή­γι των «στα­σια­στών» με τρο­μο­κρα­τι­κές εφό­δους του στρα­τού και της αστυ­νο­μί­ας στις ερ­γα­το­γει­το­νιές και τις πα­ρα­γκου­πό­λεις, με στόχο τον αφο­πλι­σμό της Αρι­στε­ράς.

Ο Γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚ Χιλής, Λουίς Κορ­βα­λάν, την ίδια στιγ­μή δή­λω­νε προς τους ερ­γά­τες την εμπι­στο­σύ­νη του κόμ­μα­τος στην… προ­σή­λω­ση του στρα­τού της Χιλής στη δη­μο­κρα­τία και στο σύ­νταγ­μα. 
Η στάση αυτή άνοι­γε το δρόμο –με σκα­μπα­νε­βά­σμα­τα και πε­ρι­πέ­τειες, όπως η τε­λευ­ταία ερ­γα­τι­κή αντε­πί­θε­ση το κα­λο­καί­ρι του 1973– στην επι­κρά­τη­ση της «τε­λι­κής λύσης» του δρά­μα­τος, με το νι­κη­φό­ρο  πρα­ξι­κό­πη­μα του στρα­τού και της Δε­ξιάς στις 11/9 του 1973.

Ο Αλιέ­ντε πέ­θα­νε υπε­ρα­σπί­ζο­ντας με το όπλο στο χέρι το Προ­ε­δρι­κό Μέ­γα­ρο. Το τε­λευ­ταίο του διάγ­γελ­μα («Προς τους ερ­γά­τες και το λαό της Χιλής») ανα­δει­κνύ­ει τη με­γά­λη από­στα­ση που τον χώ­ρι­ζε από τους ση­με­ρι­νούς εκ­φυ­λι­σμέ­νους σο­σιαλ­δη­μο­κρά­τες, τύπου Ολάντ ή Πα­παν­δρέ­ου. Όμως αυτά αφο­ρούν μια κά­ποια ηθική δι­καί­ω­ση και όχι δι­καί­ω­ση της πο­λι­τι­κής του. Γιατί η δυ­να­τό­τη­τα μιας με­γά­λης νίκης των ερ­γα­τών και του λαού της Χιλής με­τα­τρά­πη­κε, μέσα από την πο­λι­τι­κή της ΛΕ, σε μια τρα­γι­κή ήττα.

Η πα­γκό­σμια Αρι­στε­ρά συ­ζή­τη­σε με πάθος την εμπει­ρία της Χιλής στη δε­κα­ε­τία του ’70 και του ’80. Ο ηγέ­της του ΚΚ Ιτα­λί­ας, Εν­ρί­κο Μπερ­λι­γκου­έρ, μετά τη συ­ντρι­βή της ΛΕ στη Χιλή, δή­λω­σε ότι αλ­λά­ζει η ιστο­ρι­κή εποχή για την Αρι­στε­ρά, ότι «εξα­ντλή­θη­κε η δυ­να­μι­κή της Οκτω­βρια­νής επα­νά­στα­σης». Η διέ­ξο­δος θα έπρε­πε να είναι στην ακόμα με­γα­λύ­τε­ρη εμπλο­κή στις δια­δι­κα­σί­ες του «ει­ρη­νι­κού, κοι­νο­βου­λευ­τι­κού δρό­μου» προς τον Σο­σια­λι­σμό, ο «ιστο­ρι­κός συμ­βι­βα­σμός», ακόμα και με­τα­ξύ της Δε­ξιάς και της Αρι­στε­ράς, με βάση τις δη­μο­κρα­τι­κές αρχές και το σε­βα­σμό στις συ­νταγ­μα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες.

Το ρεύμα της Επα­να­στα­τι­κής Αρι­στε­ράς –ενι­σχυ­μέ­νο από το διε­θνές κύμα αγώ­νων του Μάη του ’68 και έχο­ντας ανα­φο­ρά στο χι­λια­νό ΜΙR(κί­νη­μα Επα­να­στα­τι­κής Αρι­στε­ράς), που αντι­στά­θη­κε ένο­πλα στον Πι­νο­σέτ μέχρι την τε­λι­κή συ­ντρι­βή του–  έβγα­λε τα αντί­στρο­φα συ­μπε­ρά­σμα­τα. Το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα και η Αρι­στε­ρά στη Χιλή ητ­τή­θη­καν όχι γιατί «πήγαν πολύ μα­κριά», αλλά γιατί έμει­ναν στη μέση του δρό­μου: αμ­φι­σβή­τη­σαν την κυ­ριαρ­χία των κα­πι­τα­λι­στών, αμ­φι­σβή­τη­σαν την κρα­τι­κή εξου­σία, αλλά δεν ολο­κλή­ρω­σαν την ανα­τρο­πή, προ­χω­ρώ­ντας στο δρόμο του Οκτώ­βρη του 1917.

Σή­με­ρα, 40 χρό­νια μετά, σε συν­θή­κες τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κές –οι­κο­νο­μι­κά, κοι­νω­νι­κά, ιδε­ο­λο­γι­κά και πο­λι­τι­κά– από τις αντί­στοι­χες του 1970, η Χιλή εξα­κο­λου­θεί να μας προει­δο­ποιεί: Δεν υπάρ­χει τί­πο­τα πιο επι­κίν­δυ­νο από το να πλη­γώ­σεις ένα θηρίο, αν δεν έχεις την πρό­θε­ση να το απο­τε­λειώ­σεις…

http://rproject.gr/

Σχολιασμός του ΓΛΥΦΑΔΑ WEB: Άρκετές φορές τα σχόλια είναι ανούσια, ειδικά σε μια Ελληνική πραγματικότητα καθολικά υποκριτών.

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΕΛΛΑΔΑ 9/12/2013