Η Εναλλακτική Δράση, και ο Ιστορικός κ. Μάκης Σταύρου, προετοιμάζουν μια εκδήλωση με θεματολογία την άμεση Δημοκρατία και αυτοδιαχείριση, καθώς επίσης και την εφαρμογή της στην εποχή μας.
Η εκδήλωση θα γίνει στις 17 Μαρτίου, ομιλητής θα είναι ο κ. Γεώργιος Οικονόμου, καθηγητής της φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης και θα έχει θέμα: Η άμεση δημοκρατία και η εφαρμογή της στην εποχή μας – Από την Πνύκα και την Εκκλησία του Δήμου στη σύγχρονη Ελληνική και διεθνή πραγματικότητα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της αυτοδιαχείρισης με διαδικασίες άμεσης δημοκρατίας είναι το εργοστασίο Zanon. Το κείμενο είναι συμπλήρωμα του άρθρου του ιστορικού Μάκη Σταύρου σχετικά με την αυτοδιαχείριση και την άμεση δημοκρατία.
Τα δύο κείμενα θα αποτελέσουν αντικείμενο ευρύτερης ανάλυσης στα σεμινάρια της Ιστορίας τόσο στη Βούλα όσο και στην Αγία Παρασκευή ενόψει της εκδήλωσης που ετοιμάζει η Εναλλακτική Δράση για την άμεση δημοκρατία.
Η ΠΡΩΤΗ ΔΙΕΘΝΗΣ, Η ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ.
Οι αγώνες των λαών σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας εκτός των άλλων έχουν ένα κοινό στόχο: να αποφασίζουν για τη διαχείριση του υλικού και πνευματικού πλούτου εκείνοι που τον παράγουν
Φέτος κλείνουν 150 χρόνια από την ιστορική συνάντηση 2000 περίπου εργατών από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, στην αίθουσα St. Martins του Λονδίνου, το Σεπτέμβριο του 1864, μια συνάντηση που έμεινε γνωστή στην ιστορία σαν Πρώτη Διεθνής.
Στη διάρκεια του ενάμισυ αιώνα που πέρασε από τότε γράφτηκαν πολλά κείμενα (μελέτες, άρθρα, έρευνες) η πλειοψηφία των οποίων επικεντρώθηκε στη διαμάχη ανάμεσα στις απόψεις του Κ.Μαρξ και τού Μ. Μπακούνιν, τόσο για την οργάνωση των εργατικών αγώνων (την πολιτική οργάνωση πρότεινε ο Μαρξ, ενώ ο Μπακούνιν πρότεινε την κοινωνική οργάνωση)., όσο και για τον τρόπο οργάνωσης της σοσιαλιστικής κοινωνίας (την ομοσπονδία των παραγωγών πρότεινε ο Μπακούνιν, ενώ ο Μάρξ πρότεινε το εργατικό κράτος). Και όπως είναι γνωστό οι διαφορές αυτές επηρέασαν ποικιλοτρόπως πολλούς από τους εργατικούς και κοινωνικούς αγώνες που ακολούθησαν, ακόμη και σε κορυφαίες επαναστατικές περιόδους, όπως η Παρισινή Κομμούνα το 1871, η Γερμανική επανάσταση το 1919 και άλλες αγωνιστικές κινητοποιήσεις. Ακόμη και σήμερα οι διαφορετικές απόψεις των δύο αυτών στοχαστών αναμφισβήτητα επηρεάζουν τα κινήματα και τους αγώνες.
Νομίζω όμως ότι θα αδικούσαμε την ιστορία, αλλά και την ουσία του περιεχομένου της Πρώτης Διεθνούς, αν μέναμε μόνο στις διαφορές ανάμεσα στους δύο μεγάλους στοχαστές και δεν προσεγγίσουμε την Πρώτη Διεθνή μέσα και από την αγωνία αλλά και την πίστη των δύο αυτών μεγάλων θεωρητικών, του εργατικού κινήματος για την αυτοδιαχείριση και την αμεσοδημοκρατική συμμετοχή των εργαζομένων όχι μόνο στον τομέα της παραγωγής, αλλά και γενικότερα στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Γιατί και ο Κ.Μαρξ και ο Μ.Μπακούνιν -ανεξάρτητα από τις διαφορές τους- στα κείμενά τους αναφέρονται στην ανάγκη αυτοδιαχείρισης, αυτοοργάνωσης και αμεσοδημοκρατικής λειτουργίας των κινημάτων και πρωτίστως του εργατικού: ο Κ.Μαρξ στον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου[1] δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αυτοδιαχείριση των εργοστασίων από τους ίδιους τους εργάτες επισημαίνοντας ότι “τα εργοστάσια των συνεταιρισμών των ίδιων των εργατών είναι το πρώτο ρήγμα στον παλαιό τρόπο παραγωγής και ότι μέσα στα πλαίσιά τους έχει αρθεί η αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και στην εργασία” Ο Μ.Μπακούνιν επίσης σε δύο κείμενά του[2] αναφέρεται στη “διεκδίκηση των συμφερόντων των εργατών μέσα από αδιαπραγμάτευτη δράση των ίδιων”
Από τα κείμενα αυτά γίνεται φανερό ότι στο θέμα της αυτοοργάνωση, της αυτοδιαχείρισης και της αμεσοδημοκρατικής συμμετοχής των εργαζομένων, που από τότε απασχολεί το εργατικό κίνημα, και οι δυο έχουν τοποθετηθεί με σαφήνεια. Και δε θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού αν εξετάσουμε προσεκτικά τις διεκδικήσεις των λαών σε όλη τη διάρκεια της ιστορικής εξέλιξης, και ιδιαίτερα από την εμφάνιση της βιομηχανικής παραγωγής, και τη δημιουργία οργανωμένου εργατικού κινήματος, θα διαπιστώσουμε ότι κοινός παρονομαστής όλων των αγώνων ήταν και εξακολουθεί μέχρι και τις ημέρες μας να είναι το αίτημα “να αποφασίζουν για τη διαχείριση του υλικού και του πνευματικού πλούτου σε κάθε κοινωνία οι ίδιοι οι εργαζόμενοι που τον παράγουν, και στους οποίους φυσικά θα πρέπει να ανήκουν `τα μέσα της παραγωγής του.”
Κατά την άποψή μου λοιπόν στις θεωρητικές αναλύσεις, που έγιναν μέχρι σήμερα, για την Πρώτη Διεθνή, από όσο τουλάχιστον εγώ γνωρίζω, δεν έχει δοθεί η προσοχή που απαιτείται και αξίζει στις ιδέες της αυτοοργάνωσης, της αυτοδιαχείρισης και της άμεσης δημοκρατίας. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να υπερτονισθεί η “εκπροσώπηση”, να αναπτυχθεί η γραφειοκρατία στο κίνημα, να ενισχυθεί η δύναμη των “από τα πάνω” και να ατονίσει η δύναμη των “από τα κάτω”. Και θα ήθελα να επιμείνω στο θέμα αυτό, γιατί πιστεύω ότι η έλλειψη θεωρητικών αναλύσεων, όπως και η περιορισμένη έως ελάχιστη ασχολία με τα θέματα αυτά επηρέασε αρνητικά την οργάνωση του εργατικού κινήματος και των αγώνων αυτό που έδωσε σε όλη τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αι. και ιδιαίτερα στις μεγάλες επαναστατικές του στιγμές, όπως της Παρισινής Κομμούνας, 1871, της Γερμανικής Επανάστασης 1919, του Ισπανικού Εμφυλίου 1936-1939 και βεβαίως την Οκτωβριανή Επανάσταση και το Σοβιετικό σύστημα διακυβέρνησης που την ακολούθησε, και που κατά την άποψή μου ήταν μια από τις βασικές αιτίες της αποτυχίας της.
Σε μεγάλο βαθμό το ίδιο ισχύει και για την εποχή μας. Η υποτίμηση δηλαδή της ουσιαστικής, αμεσοδημοκατικής συμμετοχής των εργαζομένων και ο υπερτονισμός της εκπροσώπησης και της ανάθεσης αποτελούν την κύρια αιτία των παθογενειών κυρίως του συνδικαλιστικού, αλλά και των υπόλοιπων κοινωνικών κινημάτων. Τέτοιες παθογένειες είναι οι διασπάσεις, η χειραγώγηση των εργαζομένων από τις λεγόμενες συνδικαλιστικές ηγεσίες, η ανάθεση της επίλυσης των προβλημάτων σε κάθε μορφής ηγεσία, η πλασματική εκπροσώπηση από σωματεία ”σφραγίδες”, οι “μεθοδευμένες ψηφοφορίες”, οι “κομματικές γραμμές”, οι υποχωρήσεις, οι συμβιβασμοί -στις διαπραγματεύσεις με το κράτος ή με τους εργοδότες- σε βάρος των εργαζομένων, ο “παραγοντισμός” και άλλες, που οδήγησαν σε ανυποληψία και απομαζικοποίηση τα κινήματα. Αν σε αυτά τα φαινόμενα προσθέσουμε τον ατομοκεντρισμό, που o καπιταλισμός “επέβαλε” και στη χώρα μας με όχημα τον υπερκαταναλωτισμό, ο οποίος καλλιέργησε τον ατομικισμό, την επιδειξιομανία, τον εντυπωσιασμό και τον ανταγωνισμό, καταλαβαίνουμε εύκολα, γιατί οι πολίτες αδιαφορούν και απέχουν από τα κοινά αναζητώντας ατομικές λύσεις.
Ταυτόχρονα όμως στις δύο τελευταίες δεκαετίες του 20ου αι. και ακόμα περισσότερο από τον 21ο αιώνα τα αδιέξοδα του καπιταλισμού, που τώρα εμφανίζεται με την πιο ακραία και επικίνδυνη μορφή του, τον νεοφιλελευθερισμό, άρχισαν να γίνονται περισσότερο ορατά σε όλο τον πλανήτη: οι ανυπολόγιστες καταστροφές στο φυσικό περιβάλλον με την άσκοπη σπατάλη φυσικών πόρων, ενέργειας και πρώτων υλών σε συνδυασμό με την κοινωνική εξαθλίωση (ανεργία, φτώχεια και καταπάτηση ακόμη και των πιο στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων) επανέφεραν με πολύ εμφαντικό τρόπο τα θέματα του ελέγχου και της αυτοδιαχείρισης της παραγωγής, όπως και της άμεσης και αδιαπραγμάτευτης συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική διαχείριση, την ανάγκη δηλ. του να παίρνουν τις αποφάσεις για τη διαχείριση του πλούτου εκείνοι που τον παράγουν, θέματα που, όπως πιο πάνω αναφέρθηκε, απασχολούν το εργατικό κίνημα από την εποχή της Πρώτης Διεθνούς, χωρίς ακόμη να έχει βρεθεί λύση.
Η κατάσταση αυτή, οδήγησε πολίτες και κινήματα σε πολλές χώρες του κόσμου να αναζητήσουν νέες θεσμικές μορφές συμμετοχής, που να στηρίζονται στην αυτοδιαχείριση και την άμεση δημοκρατία. Πλούσιες σε εμπειρίες τέτοιων αναζητήσεων είναι οι συζητήσεις που έχουν γίνει στις συναντήσεις κινημάτων και συλλογικοτήτων από όλο τον κόσμο, γνωστές με το όνομα Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, οι οποίες ξεκίνησαν το 2001 στο Πόρτο Αλέγρε της Βραζιλίας, στοχεύοντας εναντίον της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και γίνονται κάθε δύο χρόνια σε διαφορετική χώρα, όπως και στις αντίστοιχες συναντήσεις των κινημάτων και των συλλογικοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, γνωστές σαν Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Φόρουμ. Παρόμοιες συναντήσεις κινημάτων διεθνείς ή εθνικές πραγματοποιούνται όλα αυτά τα χρόνια σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, της Αφρικής, της Ευρώπης και μάλιστα με μεγαλύτερη σε σχέση με το παρελθόν συχνότητα.
Εκείνες όμως οι κινητοποιήσεις που ανέδειξαν την αυτοδιαχείριση και την άμεση δημοκρατία σε καθημερινή κοινωνική πρακτική ήταν τα κινήματα των πλατειών που γεννήθηκαν το 2011, σε συνθήκες γενικευμένης οικονομικής, κοινωνικής, οικολογικής και πολιτικής κρίσης, κινήματα τα οποία ξεκίνησαν από την Ισπανία και επεκτάθηκαν και σε άλλες ευρωπαϊκές, χώρες, όπως και στη χώρα μας. Μάλιστα ο Ισπανός συγγραφέας Αλμπέρτο Γκαρσόν Εσπινόσα, βουλευτής της Ενωμένης Αριστεράς από τη Μάλαγα στο βιβλίο του La Tercera República[3] (Η Τρίτη Δημοκρατία) στις σελίδες 97 έως 122, αναλύει το πώς η άμεση δημοκρατία στην Αρχαία Αθήνα, μπορεί να επηρεάσει θετικά τη σημερινή άμεση δημοκρατία.
Τα κινήματα αυτά μέσα από καθημερινές ανοιχτές και δημοκρατικά οργανωμένες συζητήσεις απέρριψαν το μοντέλο της χωρίς όρια ανάπτυξης και της υπερπαραγωγής -καπιταλιστικής ή “σοσιαλιστικής”- αναζητώντας ένα νέο μοντέλο εναλλακτικής οικονομίας. Ένα μοντέλο που θα στοχεύει στην κάλυψη των πραγματικών αναγκών των ανθρώπων, θα σέβεται το φυσικό περιβάλλον και θα στηρίζεται στην αυτοδιαχείριση, στην τοπική παραγωγή και στην αλληλεγγύη ανάμεσα στους πολίτες. Ένα τέτοιο μοντέλο προϋποθέτει την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών και την εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας σε όλους τους θεσμούς της κοινωνίας.
Βέβαια μπορεί τα κινήματα των πλατειών με τη μαζική συμμετοχή των πολιτών να έχουν υποχωρήσει, όμως οι ιδέες της αυτοδιαχείρισης και της ουσιαστικής συμμετοχής όχι μόνο συζητιούνται πλέον έντονα, αλλά έχουν αρχίσει γίνονται πράξη. Χαρακτηριστική είναι η εφαρμογή της αυτοδιαχείρισης σε αγροτικές φάρμες στη Βραζιλία στη Γερμανία, στο Βέλγιο και σε άλλες χώρες και η αυτοδιαχείριση εργοστασίων, όπως το Zanon, στην Αργεντινή, η ΒΙΟ.ΜΕ στην Ελλάδα και αλλού. Επίσης η εφαρμογή της άμεσης δημοκρατίας υλοποιείται ήδη σε πολλές συλλογικότητες, ενώ απασχολεί έντονα τις συνδικαλιστικές οργανώσεις όπως και πολιτικά κόμματα.
9/12/2014
Μάκης Σταύρου -Ιστορικός
[1] Κεφάλαιο τόμος Γ σελ. 555-556
[2] ”Η πολιτική της Διεθνούς” και ”Οργάνωση της Διεθνούς”
[3]Alberto Garzón Espinosa: La Tercera República - Εκδόσεις Penνίnsula Ιούνιος 2014. (Το βιβλίο μεταφράζεται και θα κυκλοφορήσει στα Ελληνικά από την Εναλλακτική Δράση)
Αυτοί που παράγουν αυτοί αποφασίζουν
Η άμεση δημοκρατία στα εργοστάσια και το παράδειγμα του αυτοδιαχειριζόμενου εργοστασίου Ζανόν στην Αργεντινή
Οι εργαζόμενοι του εργοστασίου κεραμικών πλακιδίων, που ανακατέλαβαν την επιχείρηση και έχουν αναλάβει την παραγωγή σε συνεταιριστική βάση από το 2002, μας δείχνουν ότι ακόμα κι σε μια μεγάλη επιχείρηση υψηλής τεχνολογίας είναι εφικτή η δημιουργία μιας άλλης ζωής.
«Η ποίηση της ζωής μπορεί να είναι μεγαλύτερη από την ποίηση του χαρτιού», είπε ο αργεντινός ποιητής Χουάν Χέλμαν, όταν αντίκρισε το «ένα τετραγωνικό μέτρο ποίηση», που έχει αποτυπωθεί σε κεραμικά και που οι εργαζόμενοι της Ζανόν μεταφέρουν παντού και προσφέρουν ως δώρο. Όταν έμαθε ότι τα ποιήματά του διακοσμούν 25 τετραγωνικά μέτρα κεραμικών πλακιδίων, έγγραψε ενθουσιαμένος: «Ποτέ δεν φαντάστικα στη ζωή μου ότι θα έβλεπα τα ποιήματά μου τυπωμένα σε πλακάκια. Ποτέ δεν φαντάστηκα στη ζωή μου ότι η εργάτες ενός κατειλημμένου εργοστασίου θα διέκοπταν την εργασία τους για να κάνουν κάτι τέτοιο. Διαπιστώνω ότι η φαντασία μου αποδείχτηκε φτωχή».
Ο αγώνας των εργαζομένων στην επιχείρηση κεραμικών πλακιδίων Ζανόν, έχει πολλά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα λυρικό ποίημα. Έπρεπε να αντιμετωπίσουν έναν επιτυχημένο Ιταλό επιχειρηματία, τα συνδικάτα της επαρχία Νεουκέν (στον Νότο της Αργεντινής. Δύο χιλιάδες χιλιόμετρα από το Μπουένος Άιρες), τις κυβερνητικές αρχές και τις αστυνομίας, ώσπου να μετατρέψουν την επιχείρηση στο μεγαλύτερο και, από «επιχειρηματικής» άποψης, το πιο επιτυχημένο κατειλημμένο εργοστάσιο της χώρα.
Η Ζανόν είναι το πιο σημαντικότερο εργοστάσιο κεραμικών πλακιδίων της Αργεντινής. Οι κτηριακές εγκαταστάσεις εκτείνονται σε 80 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, σε μια επιφάνεια εννέα εκτάριων. Πρόκειται για ένα σύγχρονο εργοστάσιο: κινητές γραμμές παραγωγής απ’ όπου περνάνε τα πλακάκια. Μηχανές ερπύστριες και ρομποτοποιημένα οχήματα που κυλούν πάνω σε ράγες, ρομπότ που δημιουργούν διάφορα μοντέλα πλακιδίων, γιγάντιες χοάνες για την ανάμειξη των υλικών και αυτοματοποιημένη φούρνοι. Η διαχείριση των μεγάλων μηχανημάτων γίνεται, ωστόσο, με τρόπο οριζόντιο.
Η εξωτερική ματιά
Σε πρώτη ματιά η εμπειρία της Κεραμοποιίας Ζανόν δεν είναι πολύ διαφορετική από τις άλλες κατειλημμένες από τους εργαζομενούς τους επιχειρήσεις, περίπου 200 σε όλη την Αργεντινή. Ίσως το σπουδαιότερο χαρακτηριστικό είναι η ανάκτηση του ελέγχου του συνδικάτου από τους ίδιου τους εργαζόμενους. Στην Αργεντινή, τα συνδικάτα δεν υπερασπίζονται τους εργαζομένους αλλά τους επιχειρηματίες, και το συνδικάτο των εργατών και υπαλλήλων κεραμικών ειδών στο Νεουκέν (που συνενώνει τέσσερα εργοστάσια στην επαρχία) δεν αποτελούσε εξαίρεση. Η επιχείρηση πλήρωνε έναν επιπλέον μισθό στα συνδικαλιστικά στελέχη και έκανε δωρεές στο συνδικάτο για να εξασφαλίζει ότι δεν θα υπήρχαν συγκρούσεις.
Υπήρχε πολύς φόβος μέσα στο εργοστάσιο, θυμούνται οι εργαζόμενοι Μάριο Μπαλκάσα και Χοσέ Λουίς Ουρμπίνα: «Αν ο επιστάτης έλεγε σε έναν εργάτη ότι πρέπει να κάτσει για να δουλέψει 16 ώρες, έπρεπε να το κάνει, γιατί την άλλη μέρα θα τον απέλυαν». Όταν άρχισαν να συγκροτούν ένα εναλλακτικό ψηφοδέλτιο για να κατεβούν στις εκλογές του 1998, η εσωτερική πίεση αυξήθηκε σημαντικά: «Αν συζητούσες με κάποιο από το συνδικάτο, η επιχείρηση σε σταμπάριζε και σε απέλυε, κανένας δεν σε υπερασπιζόταν γιατί όλοι γνώριζαν ότι αυτοί η ενέργεια συνεπαγόταν την απόλυση», λέει ο Μπαλκάσα. Τελικά, πάνω από το 60% των 300 εργαζομένων έκανε την επιλογή να ανανεώσει το συνδικάτο και να απομακρύνει τους γραφειοκράτες.
Τότε άρχισε μια άλλη ιστορία. Η νέα διεύθυνση του συνδικάτου δεν αφέθηκε να δωροδοκείτε και να εκφοβίζεται από την επιχείρηση, έκανε τις απαραίτητες καταγγελίες όταν υπήρχαν περιπτώσεις παρανομίας και κέρδισε την εμπιστοσύνη των εργαζομένων. Για να ξεπεράσει μια δύσκολη επιχειρηματική και οικονομική κατάσταση η επιχείρηση εντατικοποίησε τους ρυθμούς εργασίας, πράγμα που προκάλεσε πολλά εργατικά ατυχήματα. Από τις αρχές του 2000 αυτά τα περιστατικά πολλαπλασιάστηκαν, ένας υπάλληλος πέθανε μέσα την επιχείρηση χωρίς να του προσφερθεί ιατρική βοήθεια, καθότι η επιχείρηση που δούλευε σε 24ωρη βάση δεν διέθετε ούτε ασθενοφόρο ούτε γιατρό. Όταν πέθανε ο 22χρονος Ντανιέλ Φεράς, οι εργαζόμενοι σταμάτησαν για οκτώ μέρες την παραγωγή απαιτώντας από την εταιρία να αγοράσει ένα ασθενοφόρο και να προσλάβει έναν νοσοκόμο, πράγμα που το κατάφεραν. Στην συνέχεια, ο ιδιοκτήτης Ζανόν άρχισε να καθυστερεί τις πληρωμές των μισθών (ως και τρεις μήνες), ώσπου τον Σεπτέμβριος του 2001 αποφάσισε να σταματήσει τους φούρνους.
Η πρόταση της εταιρίας ήταν να μείνουν μόνο 60 υπάλληλοι. Οι εργαζόμενοι αυτό το ερμήνευσαν ως έναν τρόπο «εκκαθάριση» του συνδικάτου. Εκείνη τη στιγμή, ο Ζανόν είχε τεράστια χρέη προς την τοπική κυβέρνηση, η οποία είχε δώσει χρήματα στην εταιρία για την καταβολή των μισθών. Οι εργαζόμενοι απέρριψαν της απολύσεις, έκαψαν τα τηλεγραφήματα μπροστά στο κυβερνείο, έστησαν μια μεγάλη σκηνή μπροστά από την επιχείρηση (επί πέντε μήνες) και, χάρη στο ότι η δικαιοσύνη κατάσχεσε το 40% των αποθεμάτων πλακιδίων και το εκχώρησε στους εργαζόμενους, άρχισαν να πουλούν τα προϊόντα για να πληρωθούν οι οφειλόμενοι μισθοί. Ωστόσο, παρά το τι είχαν μήνες να πληρωθούν, δώρισαν ένα μέρος των κεραμικών ειδών στο τοπικό νοσοκομείο για την ανακαίνισή του, ενώ οι άνεργοι του Κινήματος Άνεργων Εργαζομένων του Νεουκέν πρόσφεραν την εργασία τους για την τοποθέτησή τους.
Το Μάρτιο του 2002, 220 από τους 300 εργαζόμενούς αποφάσισαν να καταλάβουν το εργοστάσιο και ξεκίνησαν την παραγωγή «υπό εργατικό έλεγχο». Σε συνέλευση αποφάσισαν ότι θα έπαιρναν τον ίδιο μισθό όλοι και συγκρότησαν επιτροπές πώλησης, διοίκησης, περιφρούρηση, αγορών, παραγωγής, σχεδιασμού, ασφάλειας και υγιεινής, επικοινωνίας και διαφήμισης. Οι ιθαγενείς Μαπούτσε που μέχρι τότε εξαπατώνταν και τύχαιναν εκμετάλλευσης από την εταιρία, έθεσαν στην διάθεση των εργαζομένων της Ζανόν τα ορυχεία πηλού τους. Στις 5 Απριλίου του 2002 ολοκληρώθηκε η πρώτη παραγωγή είκοσι χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων πλακιδίων. Μετά από τρείς μήνες ήταν σε θέση να παράγουν 120 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα το ήμισυ απ’ ότι παρήγαγε το εργοστάσιο όταν ίσχυε το προηγούμενο καθεστώς.
Ο ρόλος της κοινότητας
Σε ότι αφορά την αύξηση της παραγωγής, η λειτουργία της Ζανόν υπό εργατικό έλεγχό είναι πλήρες πετυχημένη. Αυτή τη στιγμή παράγουν 300 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, ποσότητα που ξεπερνάει την προηγούμενη παραγωγή, αλλά εκτιμούν ότι θα φτάσουν πολύ σύντομα στα 400 χιλιάδες. Με την βοήθεια των πανεπιστημίων της Κομάουε (Νεουκέν) και του Μπουένος Άιρες, επανοικειοποιήθηκαν και εκσυγχρόνισαν την διαδικασία παραγωγής. Σε δύο χρόνια επένδυσαν 300 χιλιάδες δολάρια για ην συντήρηση κι βελτίωση των μηχανημάτων. Τα ατυχήματα μειώθηκαν από 300 – την εποχή των αφεντικών – σε 33, δεν υπήρξε κανένας θάνατος, ενώ στην προηγούμενη περίοδο συνέβαινε ένα θανατηφόρο ατύχημα εργάτη κατά μέσο όρο το μήνα.
Κάτω από τη διεύθυνση των εργατών δημιουργήθηκαν πολλά νέα μοντέλα πλακιδίων. Κατά τη προηγούμενη περίοδο κυριαρχούσαν τα ευρωπαϊκά μεσαιωνικά μοντέλα τα οποία σχεδιάζονται στην Ιταλία. Από τότε που η ίδιοι οι εργαζόμενοι είναι επιρφορτισμένοι με τον σχεδιασμό, έχουν εισάγει αλλαγές, όπως είναι για παράδειγμα τα διάφορα μοντέλα των Μαπουτσέ –που σχεδιάζονται από κοινού με τις κοινότητες των ιθαγενών- τα οποία στόχο έχουν να αναδείξουν την κουλτούρα του περιθωριοποιημένου αυτού λαού και ως ένδειξης τιμής σε κείνους που διαθέτουν τα ορυχεία πηλού τους εργάτες των κεραμικών.
Μια σημαντικά διαφορά ανάμεσα στη Ζανόν και τις άλλες κατειλημμένες επιχειρήσεις αφορά τις σχέσεις με την κοινότητα. Σε δεδομένη χρονική στιγμή μετονομάστηκαν σε FASINPAT (Fabrica Sin Patron, Εργοστάσιο Χωρίς Αφεντικά), απέκτησαν την νομική μορφή συνεταιρισμού και πραγματοποίησαν απεριόριστο αριθμό δωρεών σε νοσοκομεία, σχολεία, γηροκομεία, σε λαϊκά συσσίτια για παιδιά και ενήλικες, σε ιθαγενείς και σε ομάδες αναπήρων, σε πυροσβέστες και στον Ερυθρό Σταυρό του Νεουκέν, δώρισαν χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα πλακιδίων ως ανταπόδοση της υποστήριξη που έλαβαν γιατί πίστευαν ότι τα κέρδη μας επιχείρησης πρέπει να επιστρέφουν στην κοινότητα. Η πιο σπουδαία δωρεά και η πλέον εμβληματική, είναι η κατασκευή ενός κέντρου υγείας στην συνοικία Νουέβα Εσπάνια. Σε συμφωνία με τους γείτονες -400 οικογένειες που εδώ και 40 χρόνια διεκδικούσαν μα αίθουσα πρώτων βοηθειών- οι εργαζόμενοι στον συνεταιρισμό FASINTPAT δώρισαν τα υλικά και, μαζί με τους κατοίκους τις συνοικίας, έκτισαν το κέντρο υγείας. Επίσης όταν έχουν ανάγκη να προσλάβουν νέους εργαζόμενους απευθύνονται στις οργανώσεις των ανέργων και τους γείτονες για να ακούσουν τις προτάσεις τους. Με τον τρόπο αυτό, οι εκατό νέες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν έχουν καταληφθεί σήμερα από νέους που αντιμετώπιζαν μεγάλη δυσκολία στο να μπουν στην αγορά εργασίας.
Αλλά και οι κοινότητα στηρίζει την FASINTPAT. Το εργοστάσιο είναι ανοιχτό σε όλους όσους θέλουν να το επισκεφθούν. Κάθε βδομάδα φοιτητές, μαθητές και άτομα από όλοι την Αργεντινή (και ένας μεγάλος αριθμός από ξένους) καταφθάνουν μέχρι τη Ζανόν για να γνωρίσουν το εγχείρημα αφού είναι ένα από τα λίγα σύγχρονα εργοστάσια –εξ ολοκλήρου αυτοματοποιημένο και σε κάποια άλλα επίπεδα ρομποτοποιημένο- υπό εργατικό έλεγχο. Από την άλλη όταν η αστυνομία προσπάθησε να τους απομακρύνει (στις 8 Απριλίου του 2003) χιλιάδες γείτονες περικύκλωσε το εργοστάσιο για να την εμποδίσουν. Λίγο μετά εννιά χιλιάδες άτομα έλαβαν μέρος σε ένα φεστιβάλ ροκ μέσα στο εργοστάσιο για να εκφράσουν την αλληλεγγύη της κοινότητας στους εργαζομένους.
Πρόσφατα δημιούργησαν μια ιστοσελίδα, έχουν ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα και ένα μηνιαίο περιοδικό που κυκλοφορεί σε ολόκληρη την χώρα. Έχουν επίσης δημιουργήσει αρκετά βίντεο στα οποία αφήνονται διάφορες πτυχές της εμπειρίας τους. Έχουν καλές σχέσεις με τις άλλες κατειλημμένες επιχειρήσεις και συχνά πραγματοποιούν ταξίδια για να μεταφέρουν την εμπειρία τους και να γνωρίσουν άλλους εργαζομένους που βιώνουν ανάλογες καταστάσεις. Το 2005 πήραν μέρος στην Πρώτη Λατινοαμερικάνικη Συνάντηση Κατειλημμένων Επιχειρήσεων που οργανώθηκε από τις 27 έως τις 29 Οκτωβρίου στο Καράκας της Βενεζουέλας.
Ταξίδι μέσα στις γιγάντιες εργοστασιακές εγκαταστάσεις
Στο φυλλάδιο «Η Ζανόν υπό έλεγχό» εξηγούν τον τρόπο εργασία τους: «Μας ενδιαφέρει να μάθουν όλοι ότι πίσω από κάθε πλακάκι υπάρχει μια ιστορία και μια πραγματικότητα που κάνει τον τροχό να εξακολουθεί να γυρίζει. Όλη η διαδικασία και όλες οι αποφάσεις είναι στα χέρια τον εργαζομένων. Είμαστε εμείς που αποφασίζουμε τι να αγοράσουμε, πώς να πουλήσουμε, τι και πώς να παράγουμε». Ίσως η μεγαλύτερη διαφορά μεταξύ της Ζανόν και των υπολοίπων επιχειρήσεων είναι ο τρόπος οργάνωσης της παραγωγής: «Αυτό το εργοστάσιο είναι ένα γρανάζι όπου κάθε ένας συνεισφέρει και από λίγο, όπου δεν υπάρχουν ιεραρχίες και όπου η δέσμευση και η υπευθυνότητα στην εργασία προσδιορίζουν την ποιότητα του προϊόντος και το μέλλον αυτού του εγχειρήματος.
Οι διαφορές ανάμεσα στην τωρινή και την παλιότερη διαχείριση είναι εντυπωσιακές. Ένας παλιό εργάτης αφηγείται.
«Δεν είχαμε άδεια ούτε να πάμε στο μπάνιο. Οι διαδρομές ήταν μαρκαρισμένες. Με κόκκινο σημάδευαν τα μέρη που υπήρχαν αυτόματα μηχανήματα και έπρεπε να πας πολύ προσεκτικά και με γαλάζιο ήταν οι διαδρομές που μπορούσε να κάνεις. Πριν, οι άνθρωποι που δούλευαν στους φούρνους είχαν κόκκινες στολές, οι ηλεκτρολόγοι πράσινές και ούτω καθεξής. Με αυτόν τον τρόπο διαπίστωναν αν βρισκόταν κάποιο από άλλον τομέα σε χώρο που δεν αντιστοιχούσε. Ήταν σαν φυλακή».(lopez Echague, 2002, σ. 178)
Τα διοικητικά στελέχη βρίσκονται σε ένα ψηλότερο επίπεδο, σε κάποια γραφεία με τζάμια απ’ όπου τους παρατηρούσαν και πιο κοντά σε αυτούς βρισκόταν οι συνδικαλιστές ηγέτες οι οποίοι παρακολουθούσαν τα βήματα των εργαζομένων.
Όταν πήραν την παραγωγή στα χέρια τους, οι συνελεύσεις του κάθε τομέα όρισαν συντονιστές, οι οποίοι είναι υπεύθυνη για την πορεία της αλυσίδας παραγωγής και συζητούν με τους συντρόφους όταν προκύπτει κάποιο πρόβλημα. Κάθε λίγους μήνες οι συντονιστές αλλάζουν έτσι ώστε κατά την διάρκεια μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου όλος ο τομέας περνάει από το πόστο του συντονιστή. Όπως σημειώνουν οι ερωτηθέντες, κάθε συντονιστή κερδίζει το ίδιο μισθό με τους υπολοίπους αλλά έχει πιο πολλές αρμοδιότητες.
Ο Κάρλος Σααβέδρα, ο οποίος διετέλεσε γενικός συντονιστής όλου του εργοστασίου, αναγνωρίζει ότι η δουλειά αυτή απαιτεί πιο πολλές ώρες εργασίας από τις φυσιολογικές και προσθέτει: «Δεν ελέγχω κανένα ούτε με ελέγχουν. Αλλά όλοι κάνουμε απολογισμό του έργου που εκτελούμε. Οι αριθμοί είναι σαφείς. Ο καθένας μπορεί να τους δει. Το αν θα είμαι ή αν θα πάψω να είμαι συντονιστής είναι μια απόφασης της συνέλευσης. Καθένας πρέπει να ανταποκρίνεται στις αρμοδιότητες που του έχουν ανατεθεί» (Magnani, 2003, σ. 143-144). Το σημείο αυτό, που σχετίζεται με τον έλεγχο, είναι αυτό που τραβάει περισσότερο την προσοχή, δεδομένου ότι πρόκειται για ένα μεγάλο εργοστάσιο. Από την μεριά τους, οι εργαζόμενοι της Ζανόν εδραίωσαν την αμοιβαία εμπιστοσύνη και την υπευθυνότητα.
Το εργοστάσια έχει διαιρεθεί σε 36 τομείς, οι οποίοι εργάζονται σε τρεις οκτάωρες βάρδιες. Κάθε τομέας έχει τον συντονιστή τους. Κάθε Δευτέρα γίνεται μια συνάντηση του συντονιστικού και εκεί αποφασίζεται τι χρειάζεται η βάρδια, λύνονται τα προβλήματα που έχει ο κάθε τομέας, και αν δεν λύνονται γίνεται μια συνέλευση όπου συναντιούνται όλες οι βάρδιες. Αλλά για το τελικό προϊόν που βγαίνει προς πώληση είμαστε υπεύθυνη όλοι και όχι μόνο ένας σύντροφος. Εργαζόμαστε όλοι μαζί ως σύνολο, από τον πηλό, μέχρι να φτιαχτεί το πλακίδιο και να πάει προς πώληση.
Μια φορά το μήνα πραγματοποιείται ολομέλεια η οποία διαρκεί όλη την μέρα και στην οποία συμμετέχει όλο το εργοστάσιο. Είναι η πιο σπουδαία συνέλευση, στην οποία συζητούν τα πάντα: από τον τύπο παπουτσιών που χρειάζεται κάθε τομέας ως τις αγορές που πρέπει να πραγματοποιούνται και τις εξωτερικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την αλληλεγγύη. «Συζητούνται τα κοινωνικά ζητήματα, τα σχετικά με την παραγωγή, τα πολιτικά. Κάθε θέμα μπαίνει την ημερήσια διάταξη και η συνέλευση κρατάει μέχρις ότου επιλυθούν όλα, γιατί είναι πολύ σημαντικό να συμφωνήσουμε όλοι», αναφέρουν οι εργαζόμενοι. Ωστόσο αναγνωρίζουνε πως αυτός ο τρόπος λειτουργίας, που είναι δημοκρατικός, συμμετοχικός και οριζόντιος, απαιτεί πολλή ενέργεια:
Είναι εξαντλητικό αλλά πολύ παραγωγικό γιατί βρίσκει της λύσεις για όλα τα προβλήματα συζητώντας με όλους. Είναι χειρότερο να αφήνεις να περνάει ο χρόνος και να προκύπτουν θέματα που γεννούν αμφιβολίες. Υπάρχουν πολλά πράγματα που ίσως δεν γίνονται αντιληπτά από την πρώτη στιγμή, υπάρχουν τομείς που διαχειρίζονται χρήματα για αγορές και πωλήσεις, ο διοικητικός και διαχειριστικός τομέας. Γι αυτό έχουμε αναθέσει σε δυο συντρόφους, που τους αποκαλούμε εκλεγμένους επιτρόπους να ελέγχουν τα έξοδα. Αυτοί κάθε μήνα δίνουν μια αναφορά για τα έσοδα και τα έξοδα. Ενημερώνουν για όλα αυτά και έτσι υπάρχει διαφάνεια απέναντι τους συντρόφους. Αν περισσεύουν χρήματα για έξοδα μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να επισκευάσουμε μια μηχανή ή για να αγοράσουμε πρώτες ύλες. Και όλα αυτά επιλύονται στη συνέλευση του τομέα ή στην ολομέλεια.
Η συνέλευση έχει θεσπίσει ορισμένους κανόνες συμβίωσης. Όλοι πρέπει να φτάνουν στο εργοστάσιο 15 λεπτά πριν την έναρξη της βάρδιας και να φεύγουν 15 λεπτά μετά το τέλος της, για να μπορούν να ενημερώνονται για τα τρέχοντα ζητήματα της επιχείρησης. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα, που γεννούν αντικρουόμενα συναισθήματα: σε μια περίπτωση χρειάστηκε να πάρουν την επώδυνη απόφαση να απολύσουν έναν σύντροφο που έκλεβε, αλλά σε μια άλλη περίπτωση «καλύφθηκε σε έναν σύντροφο με προβλήματα εξάρτησης μια θεραπευτική αγωγή και έτσι δεν έχασε τη θέση εργασία του» (Lavaca 2004, σ. 40).
Όσο και να φαίνεται περίεργο, ο χρόνο που αφιερώνουν στο να συζητούν με οριζόντιο τρόπο μεταφράζεται σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην παραγωγική διαδικασία, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με το κυρίαρχο επιχειρησιακό μοντέλο. Ίσως γιατί, όπως σημειώνει ο Σααβέδρα: «Οι ώρες δεν έχουν την ίδια σημασία που είχαν πριν. Πριν δούλευα 12 ώρες και γύριζα σπίτι αποκαμωμένος, σμπαράλια. Σήμερα, ακόμα και αν γυρίσω κουρασμένος στο σπίτι, πρόκειται για ένα διαφορετικό είδος κούρασης. Γιατί νιώθω μέσα μου να με γεμίζουν ικανοποίηση μια σειρά πράγματά που είναι δύσκολο να εξηγηθούν» (Magnani 2003 σ 144).
Πριν, όταν ηχούσε η σειρήνα που σήμαινε το τέλος της βάρδιας, οι εργάτες έφευγαν τρέχοντας στα σπίτια τους για να ξεχάσουν την δουλειά. «Τώρα κάθομαι, παρόλο που δεν είμαι υποχρεωμένος να το κάνω», λέει ο Σαβέρα, υπονοώντας ότι η δουλειά μπορεί να είναι κάτι παραπάνω από μια υποχρέωση και να μετατραπεί σε μια ικανοποίηση. Από την μεριά του ο Χουάν, εργάτης στην αλυσίδα παραγωγής, εκφράζει τα συναισθήματα των περισσοτέρων εργαζομένων: «Όταν έβλεπα πριν να περνάει από την ταινία ένα πλακάκι, ήταν ένα πλακάκι και τέρμα. Τώρα κάθε πλακάκι που περνάει είναι σαν κάτι δικό μας. σαν κάτι που μας ανήκει» (Cafardo και Dominguez, 2003, σ. 36).
Τώρα οι εργαζόμενοι της πρώην Ζανόν ελπίζουν ότι η κυβέρνηση της Αργεντινής θα αποφασίσει να κρατικοποιήσει το εργοστάσιο και να τους επιτρέψει να διατηρήσουν τον έλεγχο. Και ότι μια μέρα το κράτος, που μέχρι τώρα δεν έχει αγοράσει τίποτα από αυτούς, θα μετατραπεί σε ένα πελάτη που θα συμβάλει στην πρόοδο ενός εγχειρήματος που αποδεικνύει ότι πράγματι, «ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός».
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου